As do peixe: conversas entre conservas

O mestre do teatro reivindicativo lócese de novo con esta peza. Proba disto é que, estreada a mediados do 2013, continúe en cartel. Cristina Domínguez dirixe esta coidada produción, na que Lisa, Tere, Conchi e Bego -catro traballadoras dunha conserveira pechada que ben merecen ser citadas polo nome- se reúnen para lembrar. Para lembrar todo o vivido naquel lugar. Un lugar no que non se limitaron a traballar, que durante unha época foi a súa segunda casa. Ou mellor dito, fogar, que non é o mesmo. Non nos queda claro se as cousas sempre están de ser ou non, pero o que sí se pode asegurar é que se procede das mans de Cándido Pazó, removerános. Tanto ten se é para rir ou para bagoar, a idea é remexernos no asento para saír do teatro cunha sensación distinta á indiferencia. 

 

Non resulta necesario ter lazos coa industria conserveira, nin sequera con nada relacionado co mar, para conectar co que nos contan as protagonistas. Resulta engaiolante ver como as vivencias de Lisa, Tere, Conchi e Bego se trasladan a tantas situacións do noso día a día, orixinando unha empatía por momentos case máxica. Isto débese en gran medida a que o texto da peza esté baseado, precisamente, no testemuño de mulleres traballadoras reais, entrevistadas antes da elaboración desta obra. Por isto, ao que se lle pode engadir a linguaxe coloquial, as intervencións superpostas e os dialectalismos, xérase o realismo que dará lugar a ese vínculo co público: ten mérito, pois resulta complicado acadar ese punto no que semella que o que ocorre sobre as táboas é tan real coma o que hai fóra. Coma todo o que puido chegar a ocorrerlles a tantas traballadoras de conserveiras, e de quen sabe cantas máis industrias.

 

O xogo co metateatro ten un papel fundamental, e dá lugar a un xeito sobresaínte de mesturar o pasado co presente. Vemos como as nosas mulleres son catro viaxeiras entre eses dous mundos; por momentos volven a ser novas, xa sexa a través de momentos emotivos ou momentos de humor (que boa estás, Basilisa!). Dous mundos que, a priori, están afastados (de aí que algunha das protagonistas se nos quede clavada xogando ao brilé) e, non obstante, dous mundos con historias repetidas. Resulta simpático ver que, para cumplir ese guión que se lles receita, elas deban interpretar a distintos personaxes cos que se cruzaron na súa andaina polos mundos da conserva. Como consecuencia, ofrécennos unhas caricaturas impresionistas daqueles que foran seus xefes, compañeiros ou familiares. O resultado é un curioso mosaico de diferentes personaxes tipo que constrúen o marco que, como era de esperar, tamén pode extrapolarse á actualidade: o xefe que se pasa de confiado cas empregadas, a nai que quere que o fillo siga estudando, a compañeira que dá bos consellos e se xoga o tipo polos demais. Con pequenos matices, os personaxes están construídos e postos á disposición das mentes do público.

Improvisados instrumentos e pasos de baile, cambios de luces nos momentos chave creando unha atmosfera máis íntima e algún que outro cantar lévannos tamén de viaxe, dun recordo noutro, ata chegar a eses representativos versos e verbas do Celso Emilio reivindicador. Parece que haberá cousas que se vaian deixando para máis adiante, pero como di unha das nosas mulleres o máis adiante tamén acaba. De aí que peza culmine con ese gran remate, unha oda ás traballadoras das conserveiras que se acaba por espallar a todas as mulleres traballadoras, eloxiadas nun moi emotivo brinde final. Por todas elas. Polas do peixe.

Enlace a Demolición, outra peza de Cándido Pazó

"Ensaio sobre a cegueira" e Sarabela: unha mirada cara a alma

"Creo que non nos quedamos cegos, creo que estamos cegos, cegos que ven, cegos que, vendo, non ven."

José Saramago en Ensaio sobre a cegueira

Ensaio sobre a cegueira trata fundamentalmente "a responsabilidade de ter ollos cando os outros xa os perderon". A célebre compañía Sarabela Teatro, da man de Ánxeles Cuña, é a encargada da posta en escena desta peza tan reflexiva de Saramago, coa participación de nove actores e actrices sobre o escenario e de varias ducias máis nos vídeos que acompañan a representación.

 

Dende a apertura do telón apreciamos nesa posta en escena un claro estilo Sarabela: un escenario no que todo pode ser de todo, conseguindo trasladarnos, con poucos elementos, a todos os lugares que se propoñen. Ademais, o apoio visual por parte dos vídeos dá lugar a unha atmosfera envolvente que nos fai ver e sentir claramente ese lugar no que se concentra a pandemia. Un lugar no que todo é branco inmaculado, no que todos visten dunha cor albela (aínda que cada vez menos impoluta) agás a muller do oftalmólogo, a única capaz de apreciar todo o espectro visible. E é que isto é o eixe da peza: a misteriosa cegueira branca colectiva fronte a unha muller que ve polo resto. Dunha banda, así somos: estamos cegos ante o mundo e case sen decatarnos podemos chegar a comportarnos coma algúns dos cegos en corentena: individualismo, insolidariedade e egoísmo, que dan lugar a unha sociedade na que a cadaquén o único que lle preocupa é o seu propio interese. Porén, doutra banda, esta cegueira espontánea tamén fortalece os lazos que unen aos personaxes principais, pois soamente xuntos serán quen de guiarse mutuamente por un mundo albuxíneo: ante as dificultades, o único xeito de seguir adiante é mediante o apoio e a unión de forzas, por febles que sexan.

A muller do oftalmólogo é quen guía en última instancia ao colectivo de cegos desa habitación. Unha heroína anónima que tamén se atopa nese cuarto e que ve polos demais axudándoos e defendéndoos voluntariamente, testemuña do pesadelo e de todos os abusos que alí se están vivindo e capaz de vingar moitas das inxustizas que se cometen. É un personaxe simbólico, un sinal de esperanza, de que haberá alguén capaz de actuar como mentora e sacar adiante ese grupo que tarde ou cedo recuperará a visión. Como se di na peza, "a voz é a vista de quen non ve", de aí que as palabras desta muller sexan tan reconfortantes para o resto de personaxes, moitos dos cales se dan conta de que ela non chegou a perder a vista.

"Os ollos son o único lugar do corpo no que tal vez exista unha alma" 

A muller do oftalmólogo en Ensaio sobre a cegueira

Cabe destacar a dureza de moitas das escenas da peza que fan que o espectador se quede amarrado con forza á butaca. Dende violentas mortes ata duras violacións, pasando polo medo a que unha porta sexa tirada abaixo e o sufrimento causado por algunha ferida, dan lugar a unha tensión constante sobre o escenario. O simple son que acompaña a unha pa guindada dende fóra pon os pelos de punta polo que ese xesto conleva, e doe ter que conter a rabia ao ver como se enganan, como abusan e se rouban a comida necesaria para sobrevivir. O espazo vaise volvendo cada vez máis sucio, ofrecéndonos unha estampa similar a un manicomio, ao inframundo, incluso a un campo de concentración. 

Persoalmente, sen dúbida, o momento máis emotivo é no que se nos amosa o poder da música. Uns cantos acordes serven como vía de escape, e durante uns segundos os cegos en corentena deixan de estar nese cuarto para irse aos seus lugares preferidos. Por uns instantes, son capaces de fuxir desa tortura para regresar á vida que levaban antes na que, probablemente, a música non parecería ser un ben tan prezado coma dentro desa habitación. Trasládanse mentalmente, apreciando o valor das pequenas cousas do día a día que constantemente pasan desapercibidas. Desapercibidas ata que o sentido da vista desaparece e toca ter en conta os estímulos que se transmiten a través do tacto, do oído, do olfacto, do gusto. Outra interesante reflexión froito desta emotiva produción teatral, moi na liña da compañía que nola ofrece.

"Unhas poucas picadelas": violencia de xénero a través de Teatro de Ningures

Unha aberrante noticia plasmada nun claro e conciso cadro de Frida Khalo refléxase, á súa vez, na peza homónima Unhas poucas picadelas. Xa na imaxe do programa vemos unha recreación de tal pintura na que apreciamos ao home fitando á súa muller recén asasinada, quen sabe se con remordementos ou con superioridade coma quen acaba de gañar unha batalla. El e ela, personaxes sen nome que poderían aplicarse a calquera pola avergoñante periodicidade con que nos atopamos con casos semellantes. Do que temos a certeza e de que el está sendo interpretado por Machi Salgado e ela por Casilda Alfaro de maneira espectacular, sen esquecernos da fundamental e omnipresente voz de Pepa Barreiro, todos eles modulados por Etelvino Vázquez.

Ao comezo da obra, resúltanos chocante a actitude de ela, pois parece unha peza na que será a muller a que domine ao home, como amosándonos a outra faciana da violencia de xénero. Porén, axiña nos decatamos de que unicamente estamos oíndo os berros en silencio da muller maltratada, todo o que lle gustaría reprocharlle á cara ao seu home collendo ese altofalante, sen ser capaz. O escenario é un reflexo desa familia desequilibrada, mesa e cadeiras desiguais e a diferentes alturas, coma se o peor dos tornados (o el bébedo) arrasase ese fogar, inestabilizándoo. Ese espazo é testemuña de todas as vexacións que ela sofre, e malia que en varias ocasións se enfrontan a través de miradas sempre será el quen teña a última palabra. Por todo isto, a medida que o cuarto se volve máis sucio, máis desordenado, máis caótico, tamén o fai o espírito dos personaxes ata chegar a ese punto de non retorno no que unhas poucas picadelas os destrúen por completo.

Ela parece non ter dereito nin a posuír a súa propia sombra. Os mensaxes machistas e fascistas que escoita pola radio semellan formar o seu manual de vida. O manual da boa esposa. Recítanlle como debe comportarse, someténdose por completo á vontade do seu marido e mostrándose agradecida por iso mesmo. Ese altofalante é a súa vía de escape, o seu xeito de sobrevivir, pois soamente cumprindo a raxatabla todo o que lle indica terá unha menor probabilidade de que el se volva violento cara a ela. O altofalante, os estereotipos, son outro opresor máis, e xunto co seu home anúlana como persoa. Soamente se fai oír cando el non o fai, subindo ás cadeiras, véndose sobre el e berrando dende o alto; berrando todo o que garda dentro, nese último recuncho da súa alma no que aínda hai unha pinga da persoa que era e da esperanza que leva consigo, pero que se ve asoballada polo seu exterior consumido e maltratado. Porén, no momento no que el levanta a vista, cambia de carácter completamente. Asente, cala, sorrí, mira para abaixo. Apenas escoitamos dúas palabras seguidas, el desautorízaa e insúltaa, e nalgúns momentos resulta terrorífico ver que determinados comentarios acaban provocando risas no patio de butacas.

El posúe unha sombra enorme, moito maior ca el mesmo como "persoa". Representa o perfil clásico do maltratador, machista, e incluso homófobo e racista. Ao exculparse, cando está preso, recrea a situación da noticia que inspirou a Khalo: "non foi para tanto, so unhas poucas picadelas"; afogando en alcohol, mostra unha actitude cambiante, dominante e manipuladora, exercendo todo o poder e máis sobre ela. Se hai algo que debo dicir de Machi Salgado é que o mellor que pode acadar con esta peza é que todo o público saia do teatro odiándoo, odiando a ese el ao que dá vida e que tantos arrepíos provoca nos espectadores. Unha gloriosa e complicada interpretación que, sen dúbida, ten moitísimo mérito.

A relativa proximidade das situacións nas que se ven implicados e o contraste coas mensaxes machistas que ela escoita (a pesares de que parecen ridículas) mostran como a sociedade actual vive ligada ao pasado. Unha peza clara e directa, que non xoga moito á innovación ou á orixinalidade no tratamento do tema, pero cunha importante carga emocional e de significado. A miúdo relacionamos a violencia de xénero coa violencia física, e nalgúns casos incluso a ampliamos á psicolóxica; non obstante, un gran problema a día de hoxe é a violencia simbólica, a baseada en estereotipos, en valores e normas, que aínda que non estean escritas ou non resulten tan abraiantes coma as que se ven e escoitan nesta peza, seguen presentes e son outro cancro pendente de extirpación que afecta á nosa sociedade. Doutra banda, ao final da peza, vemos como o proceso é cíclico: todo comeza de novo, todo volve a suceder. Todo comeza con sorrisos e flores, e remata con iso. Cunhas poucas picadelas. 

Chegará realmente o momento no que situacións coma as que representa esta obra sexan recordos dun pasado remoto?

Por todas esas doces princesas, mortas a mans do que fora o seu príncipe.

"Calypso", onde Voadora xoga co ridículo

Poderíase recoñecer Voadora como a compañía en cuxas pezas podemos atoparnos con ese selo de contemporaneidade tan identificativo. Calypso non ía ser menos, e neste caso son Diego Anido, Marta Pazos e Hugo Torres os encargados de construír a nosa realidade seguindo textos de Fernando Epelde.

Logo da subida do telón, a cuarta parede tanxible é o elemento por excelencia. Vólvese física a barreira que separa espectador e actor, realidade e construción do novo entorno. Vermello, verde e azul, tres únicas cores capaces de ofrecernos toda a gama cromática que poidamos imaxinar, todo o que nos rodea, e soamente precisan de luz. Non en van se comeza a elaborar o mundo tras a cuarta parede material, cando non o vemos, sen facer ruído, ao igual que a árbore que cae nun monte no que non hai ninguén (cando ninguén ve -oe- nada, realmente algo ocorre? Algo hai?). De aí que, en momentos dados cando esa parede se move, confusión e desorientación invadan a alma dos personaxes, a saída da zona de confort, ata que se converte nunha rutina máis. A cuarta parede pasa a ser un marcador do espazo no que se desenvolve a acción dos personaxes. O momento cume é a caída do muro, destruír para crear, coma esa nova Calypso sen distorsionar que contrasta coa imaxe de Henri Lehmann que se nos amosa nos programas.

Toda a escenografía é, claramente, marca Voadora: xogos con luces e música que ofrecen unha posta en escena impresionante semellante á grandeza que nos atopamos n'A Tempestade, a pesares de que na peza que comentamos agora unicamente participan tres actores (máis ruído e menos xente, ironicamente). Especialmente atractivas son aquelas escenas nas que as luces (ou as non luces) empregadas son as principais protagonistas, xa sexa ambientando carreiras de fondo ou pistas de baile, así como ofrecendo sombras distorsionadas polo movemento. Debo mencionar que sempre adoito atopar nesta compañía unha notoria influencia de Brecht, tanto polo estilo de personaxes que aparecen nas pezas coma polas chamadas de atención sobre elementos concretos, enviándolle ao espectador mensaxes específicas, neste caso relacionadas cos diferentes textos de partida. 

Fernando Epelde entende Calypso coma a danza do ridículo, e de aí que ao longo de toda a peza apreciemos trazos e situacións relacionadas con tal tema. Tanto podemos ver bailes un tanto aeróbicos coma intervencións de difícil definición ou calificación, así como duplicados de accións e persoas. A ridiculez da sociedade actual, do que supón hoxe en día sacarse unha foto ou relacionarse tamén ten cabida neste espectáculo, espectáculo a base de flashes e brincos entre escenas. Marta Pazos, actriz e directora desta peza, afirma que Calypso son links entre imaxes, reflexando algo cotián que facemos día a día navegando pola rede. Unha páxina leva a outra, e a outra, e así sucesivamente, e o mesmo ocorre con esta obra. A peza non é máis ca poesía visual, unha representación de pensamentos escritos que percibimos intensamente por vista e oído a través de imaxes fragmentadas.

Para comprender a peza debemos darnos conta de que o sentido desta obra é o non ter sentido, é dicir, para chegar a entendela dun xeito global, primeiro débense apreciar as distintas imaxes para extraer esa visión de conxunto. A idea xeral non é máis ca unha representación do presente, o noso día a día consiste nunha viaxe entre links, unha sociedade que se consume, de tal xeito que ao final alcanzamos un punto no que xa non sabemos como chegamos ata alí. Existe un fío condutor principal, a construción da realidade, mais analizando a peza en profundidade, podemos ver que cada escena ou texto implica a súa propia reflexión individual, dende o valor do gratis ata a importancia das cores, pasando por escenas de amor tan intensas coma a de the artist is present. Sen dúbida un gran traballo por parte desta compañía, ofrecéndonos desta vez unha obra máis filosófica e menos argumental, e sempre contando con ese desbaratamento de enerxía e xogos con luces e sons tan característico.

Comentario d'A Tempestade de Voadora: 
http://teatroentreluscoefusco.blogspot.com.es/2015/03/a-tempestade-de-william-shakeaspeare.html

Unha singular Noiteboa con Redrum Teatro

Este ano, os artistas de Redrum Teatro adiantaron a Noiteboa a través dunha peza bautizada co nome de dita festividade. Noiteboa é o novo espectáculo desta compañía, estreado a mediados de setembro e que conta cun elenco composto de grandes xenios e caras coñecidas tanto do teatro galego coma da TVG: Ernesto Chao, Mela Casal e Guillermo Carbajo. É Alex Sampayo o encargado de modelar esta traxicomedia, para dar lugar a algo tan emotivo coma divertido.

O salón-comedor da casa de Mariví é o acolledor espazo principal, cuxa iluminación cálida contrasta con esa azulina luz que entra pola ventá que vai dar á cociña. No centro de tan hospitalaria estancia, un misterioso baúl que chama a atención dende o primeiro momento: un baúl solitario, antigo, testemuña de quen sabe cantas fazañas e confesións, presente en cada instante que pasan os personaxes na sala. Un baúl que garda segredos, en forma de libretiña ou de neno Xesús, e sobre o que se fan confesións de toda índole. Incluso podería ser o "baúl dos recordos" ao que lle cantaba Karina, recordos coma os que a súa dona teme perder. Aí mesmo, cando ela follea cos seus acompañantes os álbums antigos, transpórtanos a ese pasado cuxas aventuras son hoxe lembranzas gardadas a medias no antiquísimo baúl e as fotografías. Fotografías que levan aos protagonistas de viaxe, a un espazo máis íntimo no que incluso se poden escoitar ao lonxe as conversas das gaivotas.

Mariví é, por dicilo dalgún modo, o eixe da peza. É a responsable da reunión dos tres personaxes e quen causa máis expectación, sobre todo ao comezo da obra cando vemos que existe certa tensión con Nico pero sen saber realmente a que se debe. A súa fiel compañeira, esa libretiña, non é máis ca un vehículo para que a Mariví do pasado (desta vez, do pasado máis recente) se comunique coa actual, e así mesmo para que a do presente se comunique coa do futuro. O recorrente tema da demencia senil faise co seu oco nesta peza, dando lugar a momentos de gran tensión; case nen faría falla mencionar cando, achegándonos ao final da peza, Mariví perde os nervios e rifa cos "seus fillos". Unha volta ao pasado, de novo, a través da protagonista. 

Doutra banda, a actitude de Nico é semellante á de case calquera adolescente: sempre pendente do teléfono móbil, sacándose e sacando fotos con todo canto merece (ou non) saír nelas. Por outro lado, hai algúns comportamentos un pouco máis discutibles, como o feito de outorgarlle supremacía ao diñeiro sen ter en conta ao resto de persoas, como ocorre tantas e tantas veces hoxe en día. Nico resulta un personaxe un tanto misterioso, pois as súas accións son a miúdo tan cuestionables que parece razoable pensar que detrás desa fachada se esconde unha personalidade fráxil e solitaria, como acaba quedando demostrado tras unha esperada evolución. 

Arturo é o terceiro pé deste banco e, ao contrario de Nico, as súas accións son transparentes e puras. Dende o comezo vemos que se desvive por conseguir que Mariví pase unha boa e feliz Noiteboa, aínda que as súa pretensións vaian máis alá do que ela esperaba nun comezo. Os dous parecen, a miúdo, unha parella de adolescentes en etapa de namoramento, e sen dúbida a vella rosmona e o vello teimudo están feitos para vivir e convivir. E é que, sen dúbida, o nexo que une ao trío con maior forza é a soidade. Os tres son personaxes solitarios, aínda que non por gusto; recórdannos que a vida nos leva por encrucilladas nas que de súpeto nos atopamos sós sen ninguén a quen acudir. Indo máis alá, o tema da soidade nas persoas maiores é outro deses grandes problemas de actualidade que habitualmente pasan desapercibidos, e a través de pezas coma esta conséguese un achegamento entre a xente nova a dita circunstancia. Fago unha pequena referencia a outra peza teatral que vin este ano, Pensamentos de flor, de Xoré Teatro, na que tamén se afonda profundamente no coidado das persoas maiores.

Ademais disto, na obra tamén se tocan outros temas de actualidade como é a emigración ou a lei mordaza, aínda que na maioría dos casos dende o humor. A omnipresente comedia asolaga esta obra; sempre recordarei esas frases, pronunciada no momento xusto, que non puideron evitar que o público interrompese a peza con aplausos ("estána emitindo todas as canles agás a Galega!"). 

En definitiva, agora esta peza comeza a súa xira, aínda estades a tempo de achegarvos ao auditorio ou teatro de turno para gozar con ela. Tras ler estas liñas, pode parecer unha produción moi seria, pero non obstante é todo o contrario: a frescura e o humor cobren cada segundo, e os temas máis profundos saen á luz de forma directa no momento xusto, e indirectamente sempre presentes en segundo plano. Unha síntese perfecta entre comedia e a traxedia onde hai lugar para todo, sen esquecernos dese sublime baile final (que, persoalmente, me recordou ao "Dancing Queen" de Perplexo) que serve de broche de ouro para a Noiteboa máis perfecta posible, a pesar de que Tomás non fose ben recibido.

"Da Vinci tiña razón!", unha desas Producións Teatrais Excéntricas

Comezamos esta segunda tempada do blogue cunha obra de Roland Topor que non se parece a ningunha das que vin ata o momento. É ben certo que Da Vinci tiña razón! coa dirección de Quico Cadaval estreouse fai máis de ano e medio, pero é desas pezas que convén ver (aínda que sexa tarde) para botar unhas risas dende o patio de butacas. E é que, teatreiros, Da Vinci é a obra máis divertida, máis truculenta, máis pérfida, máis actual que xamais poderemos ver na televisión. Pódovos asegurar que isto é certo, xa que dificilmente atoparemos noutro lugar unha obra que, xirando en torno a un tema tan escatolóxico, sexa tan atractiva.

Cando alguén, hoxe en día, se dirixe a un actor ou actriz antes de comezar un espectáculo para desexarlle "moita merda", nunca se espera que esta afirmación sexa tomada de xeito literal; certamente, isto é o que ocorre con Da Vinci tiña razón! As primeiras alusións a tan menosprezado termo parecen mera casualidade, porén aos poucos minutos ímonos dando conta de que realmente ese vai ser o núcleo da peza, o cemento entre as dúas acomodadas familias (visitante e visitada) e incluso os veciños. A omnipresente merda perturba e trastorna aos personaxes, provocando que as relacións entre eles se fagan máis tensas ou máis próximas. O que semella comezar como unha reunión entre dúas familias que se levan aceptablemente ben, remata con moi fortes vínculos interfamiliares e con importantes (e irremediables) fisuras intrafamiliares. E todo isto por unha merda. Ou varias. Ou moitas. Por un monte de merda.

As marcadas características dos protagonistas da peza fan que cada un deles sexa único afrontando o drama dun xeito particular. Entre os caricaturescos personaxes hai actitudes de todo tipo, e cabe destacar que non se chega a ese punto no que entre tanta hipérbole nos esquecemos de que tras o clown hai unha persoa: neste caso, as particularidades ofrécennos unha visión impresionista de cada un. Hai quen se obsesiona con atopar ao culpable, quen se vai cagando polas esquinas, polo baño do veciño, quen se deixa levar polas emocións, quen finxe sorpresa con cada agasallo que chega, quen pensa que é o mellor momento para declarar o seu amor, quen se ve sometido a crueis interrogatorios, e incluso quen decide sacar un arma e rematar o drama dunha vez por todas. A pregunta é, ao final, quen é o culpable? Todos, un, ou ninguén? 

Como sempre acabo facendo algunha referencia á escenografía das pezas, neste caso non vai ser menos. Se hai algo que quero que aboie sobre este "mar de merda" son as sombras que entre escena e escena ornamentan o escenario. Xogar con eses paneis brancos e as siluetas dos personaxes é un punto a ter en conta que aporta un toque especial á peza e que pode pasar desapercibido entre tanto humor. Grazas a isto, a obra non se reduce a unha "comedia de sofá" sen apenas efectos escenográficos, senón que adquire unha certa elegancia dentro do que cabe. A isto tamén hai que engadir os tronos e lóstregos que soan e alumean durante a segunda metade da obra interrompendo os diálogos e chamando a atención sobre determinadas frases relacionadas, como era de esperar, con ese cemento marrón que o une todo.

De primeiras, pode parecer que o abuso dun termo ou dun tema sexan novedosos e atraíntes ao principio e que de cara ao final vaia perdendo forza; neste caso, sosteño que ocorre xustamente o contrario. Ao comezo da representación, acode á mente a idea de que unha peza tan monotemática acabará perdendo a graza pola sobreexplotación do chiste fácil. Porén, a medida que avanza, a risa é cada vez maior e, persoalmente, os gags dos últimos minutos son simplemente angustiosos, xa que hai que procurar controlar as risadas para non armar demasiado rebumbio. Por isto, noraboa a Quico Cadaval e en xeral a Producións Teatrais Excéntricas, grazas por tantas risas en tan pouco tempo. 

Xa teño dito que, persoalmente, as pezas teatrais coas que máis desfruto son aquelas nas que me paro a reflexionar ou nas que as emocións fan que teña que sacar un pano do peto para recoller as bágoas. Neste caso, aínda que non foi precisamente polo sentimento da obra, tamén tiven que limpar as meixelas. Chorar de risa tamén está ben. Conservar o sentido do humor sobre temas tan (absurdamente) tabús como é falar da merda, está mellor.

'Bilingue': Façamos o ponto.

Façamos o ponto. Onde é que nos encontramos?

 
O Gótico matou o Românico, a fotografia matou os Pré-Rafaelitas, os Séculos Escuros mataram o Galaico-Português, o Fukuyama matou a História, o 11 de Setembro matou a ironia... E com quem é que se pode contar daqui para diante? Nietzsche matou Deus, o Benjamin matou-se, os russos mataram a Laika, um touro matou o Manolete, o álcool matou o Eusébio... O Foucault morreu em 84, o Lyotard morreu em 88, o Derrida morreu em 2004, o Baudrillard morreu em 2007... O Shia LaBeouf já não é famoso e para cúmulo foi violado dentro de um museu. E agora já ninguém quer ser artista e nós não sabemos se somos anti-arte ou anti-anti-arte, até porque a anti-arte já morreu e contra os mortos não há nada a fazer. 

Façamos então o ponto. Afastemos o nevoeiro da ironia com ajuda do real. Onde está ele? O que sobrou depois da destruição?

Ás veces, o motor que impulsa a achegarse ao Salón Teatro de Santiago é a representación de obras que son froito de proxectos innovadores, coma no caso de Bilingue. Esta é a peza inaugural do Proxecto NÓS Territorio (Es)Cénico Portugal Galicia, que parte do texto de José Maria Vieira Mendes e conta coa dirección de Pedro Zegre Penim, e na que interveñen alumnos de tres escolas de teatro de cidades lusas e galegas: Lisboa, Porto e Vigo.

Se hai algo no que fai fincapé Bilingue é en "fazer o ponto", en pararse a pensar e avaliar a situación; ao mesmo tempo, créase esa distinción entre o pasado e o contemporáneo, a diferenza entre o común e o transgresor. É por iso polo que os distintos personaxes reflexionan sobre a súa identidade, debullando os momentos pouco a pouco para acabar amosando a miúdo unha actitude existencialista. Estas reflexións van da man dun continuo desexo por parte dos protagonistas de contar "a súa historia", de xeito que o escenario pasa a ser un caixón de xastre que acumula as esfiañadas historias que se tratan de narrar; por isto, ao final soamente nos atopamos con remendos do pasado dos personaxes, identidades difuminadas, e preguntas reiterativas: quen son eu? Ti es eu? Eu son ti? Cal é a resposta correcta? A maneira na que os personaxes se miran, se escoitan e se levan a contraria, así como os diálogos unidireccionais co público non fan máis ca acentuar e dar máis xogo a esas dúbidas que se plantexan na procura da identidade e a historia de cada un.

Indo máis alá do texto e a intencionalidade da peza, o espazo dramático é do máis inusual e distintivo. Sobre o escenario atopámonos con elementos de diferente índole, dende sofás ata unha bóla de discoteca con forma de coello (responsable duns efectos de luz do máis chamativos cara ao final da obra), incluíndo tamén instrumentos musicais e unha gran diana con espirais vermellas e brancas con coitelos cravados, que xira de cando en vez ao que algún dos personaxes a empurra. Porén, o que máis chama a atención é esa especie de saliña anexa, separada cunhas cortinas transparentes, que contrasta sobre todo debido á súa brancura fronte ás cores cálidas que ocupan o resto do escenario. Nese espazo, vemos que os personaxes agardan o seu momento de intervención coma se dunha sala de espera se tratase; non obstante, nalgúns momentos podemos apreciar mediante un televisor colocado no espazo principal que tamén empregan o lugar inmaculado para enviar mensaxes (musicais ou visuais) ao outro lado da cortina.

O vestiario empregado é outro dos puntos salientables da peza; indumentarias do máis variadas que non pasan desapercibidas. Este, xunto coa dispar utilería, os efectos de luces e o acompañamento musical (cabe resaltar a interpretación de Ailén e a súa obsesión pola "música de ambiente" con diferentes instrumentos) fai que o espectáculo se desenvolva nunha atmósfera dinámica, incluso me atrevería a dicir circense. Pode ser que, entre tanto efecto sonoro e visual, por veces se perda a esencia do texto, de xeito que o público o pase por alto e se centre máis nos constantes estímulos sobre o escenario e na saliña anexa. 

Ademais, Bilingue é sobre todo interesante como un escaparate para apreciar o talento co que nos podemos atopar nas escolas artísticas, neste caso a ESAD (Escola Superior de Arte Dramático) en Galicia, e a ESMAE (Escola Superior de Música, Artes e Espetáculo) e a ESCT (Escola Superior de Cinema e Teatro) no país veciño. Atopámonos cun elenco de actores e actrices xoves que sen dúbida darán moito que falar nos anos vindeiros dos dous lados da fronteira.

O Home Almofada, a través de IlMaquinario Teatro

Le devoir

De l’écrivain, du poète

N’est pas d’aller s’enfermer lâchement dans un texte,

un livre, une revue dont il ne sortira jamais

mais au contraire de sortir

Dehors

Pour secouer,

Pour attaquer

L’esprit public

Sinon

A quoi sert-il?

Et pourquoi est-il né?

                                           Antonin Artaud, "Le devoir"

Hoxe actualizo este meu recuncho teatral cunha peza completamente negra, emocional, manipuladora e, ante todo, intensa. O pasado día seis de xuño, no Auditorio Municipal de Ourense, apreciei como Tito Asorey emprega O Home Almofada, do cruel dramaturgo Martin McDonagh, e os catro actores que integran a compañía IlMaquinario Teatro para dar vida a Katurian, Michal, Ariel e Tupolski nun thriller tan emocionante coma violento. 

A produción mostra as claras consecuencias da educación recibida durante a infancia: os pais de Katurian logran suxestionala para que, nos contos que escribe, encerre historias de asasinatos, torturas e xente sen escrúpulos. Porén, tarda anos en darse conta de que quen estaba a padecer para que ela dese vida a tan cruentas ficcións era Michal, a súa irmá. Os resultados de tal descubrimento non se fan agardar, e espertan o lado máis vingativo de Katurian. Non obstante, a traxedia non rematará aí, xa que anos máis tarde as dúas irmás volverán a atoparse nunha situación límite cando comecen a aparecer nenos asasinados nas mesmas condicións ca nos libros de Katurian. Os noventa minutos da peza reconstrúen o tempo que pasan as irmás sendo interrogadas polos dous policías, que gardan máis dunha sorpresa, sen esquecernos das correspondentes digresións que nos achegan ao núcleo do conflito. Noventa minutos nos que o dinamismo e o dominio sobre as emocións do público están perfectamente controlados por parte da compañía.

A crueldade, no seu extremo máximo absoluto, é o eixe fundamental da peza. Resulta imposible comentar esta obra de teatro sen facer alusións ao particular Antonin Artaud, quen afirmaba que a crueldade existe dentro de todos nós, e a infancia ten ese poder sobrenatural para marcarnos durante o resto das nosas vidas. Isto refléxase nos catro personaxes principais da obra, todos eles cargando pesado macuto do seu pasado. Contrastando coa temática, tan escura e profunda, está presente ao longo de toda a produción ese humor negro e acedo, esas risas que ceibamos nos momentos cume a pesares do sufrimento que vemos sobre o escenario. En última instancia, acábanos facendo pensar que esa inhumanidade que vemos nos actos dos protagonistas, por extensión, aféctanos tamén ao espectadores; unha viaxe ao interior, ás sombras do noso espírito, á parte máis escura da nosa alma.

Sen dúbida, as historias de Katurian colaboran nese anhelo da compañía por chegar aos nosos sentimentos. Cada vez que algún dos seus contos é narrado (ou escenificado) trasládanos a ese segundo plano do argumento da obra, o das ficcións dentro da ficción. Persoalmente, a historia do home almofada foi, indubidablemente, a que máis captou o meu interese, non só polo conto en si ou pola relevancia no transcurso da trama principal, senón polo que a historia representa: ese eterno xogo co destino, con vivir sufrindo ou morrer antes de que nada ocorra. Ademais, creo firmemente que o momento no que se descobre a relación entre o home almofada e Michal é un dos máis belos da obra.

 

Se nos referimos á parte escenográfica, a iluminación, eses catro taboleiros como sala e esa estrutura metálica a modo de "cama" (e de moitas outras cousas) fannos entrar no ambiente claustrofóbico no que tratan de sobrevivir Katurian e Michal. Especialmente impactante é cando vemos esa lámpada abaneante na sala de Michal mentres escoitamos os berros de sufrimento de Katurian dende a planta de arriba. Nalgún momento, incluso temín pola solidez dese chan, tan golpeado e maltratado tanto con cadeiras como con persoas. De feito, con respecto aos efectos sonoros (e incluso referíndonos ás cordas vocais dos protagonistas), estes xogan un papel fundamental, pois entre berros e golpes, pasando polo disparo final, o patio de butacas convértese nun ir e vir de calafríos e sobresaltos. Debo dicir que o feito de incluír a unha nena verde foi un gran acerto; non vira a obra antes, pero está claro que a miña mente xa non a pode concebir sen a presenza da rapaza, que estivo excepcional e que fixo que o resto de actores medrasen moitísimo nas escenas posteriores.

Á pregunta de "cal prefires, Perplexo ou O Home Almofada?" paréceme imposible ofrecer unha resposta: son dúas producións tan opostas que os puntos fortes dunha compénsanse cos da outra. Comedia vs crueldade. Luz vs escuridade. Rematar cantando vs rematar chorando. Se hai algo que se manteña en ambas obras é a complexidade dos personaxes, pero en sentidos diferentes. Nunha delas, cada personaxe cambia e acumula algo da sitación anterior, mostrando unha personalidade formada por remendos de diferente índole; na outra, a psicoloxía de cada un deles está fortemente marcada, e presentan unha evolución tan profunda que chega ata a alma de cada espectador.

A fachada severa de Ariel (Fernando Gómez), que protexe o seu interior magoado polo pasado cunha actitude violenta que vai esmorecendo segundo avanza a acción. A fortaleza de Katurian K. Katurian (Melania Cruz), protectora e capaz de autoinculparse para protexer a súa irmá. A desordenada mente de Michal (Laura Míguez), a rentes da loucura, que non deixa de sorprendernos. A potestade de Tupolski (Fran Lareu), que cun simple movemento de dedo consegue exercer o seu papel dominante. A perfectísima interpretación destes catro máquinas, Melania, Fran, Fernando e Laura, colocando o listón nuns niveis exosféricos (xa non estratosféricos, moito máis alá). A indubidablemente excepcional dirección deste elenco de primeira liña por parte do infatigable e perfeccionista Tito Asorey. Todo isto é unha mínima parte de todos os factores que dan lugar a unha peza pola que vale a pena achegarse ao teatro, a onde sexa.

"Os monstros existen, e as pantasmas tamén son reais. Viven dentro de nós e, ás veces, eles gañan."  

Stephen King